“Αποταμιευτική – Τραπεζική” ή “Προβληματίζουσα – Απελευθερωτική” Παιδεία;

“ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΤΙΚΗ – ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ” Ή “ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΖΟΥΣΑ-ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΗ” ΠΑΙΔΕΙΑ;

(Και αυτό το άρθρο βρίσκεται στο βιβλίο μας: “Η μουσική κοντά στον άνθρωπο”, εκδόσεις Γρηγόρη).

 

Συχνά ,δουλεύουμε με μεγαλύτερα παιδιά, το παρακάτω ποίημα -τραγούδι που βρίσκεται στο βιβλίο που γράψαμε σε συνεργασία με τον Λεωνίδα Σακελλαρίδη, με τίτλο: “Τραγούδια για τα δικαιώματα των παιδιών όλου του κόσμου” (μουσικές εκδόσεις Φιλ. Νάκας). Το τραγούδι αυτό θα λειτουργήσει, εν προκειμένω, ως ερέθισμα για προβληματισμό αναφορικά με το είδος της παιδείας που θέλουμε για τα παιδιά μας. Μιας παιδείας που είναι δυνατό να επηρεάσει -κάτω από προϋποθέσεις- τις κοινωνικές δομές.

 

ΟΙ ΤΥΡΑΝΝΟΙ ΛΙΟΝΤΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ

(Μελοποίηση, πιάνο, φωνή: Λ. Κουλά – Ποίηση:Γ. Σακελλαρίδης)

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΩΝ-3   ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗ

 

Το γέρο Μπαμπουίνο τον άκουγαν να λέει

πως όπως το λιοντάρι, οι τύραννοι οι μεγάλοι,

φωνάζουνε με πάθος για την ελευθερία

κι ότι συχνά πιστεύουν τα λόγια τους οι άλλοι.

 

-Μάθε λιοντάρι όμως, όλες κι όλοι γεννιούνται

ελεύθεροι και ίσοι με δικαιώματα ίδια

και πως η ελευθερία στο δίκιο αν δεν “πατάει”

είναι σκλαβιά μεγάλη σε φυλακή με φίδια.

 

-Ε γέρο Μπαμπουίνε, ρωτούν όλα τα ζώα. Τι μας προτείνεις τώρα;

-Να πάτε στα σχολεία και θυμάστε πάντα,

πως κι απ’ τα όπλα ακόμα,

οι τύραννοι λιοντάρια, φοβούνται τα βιβλία.

 

Ο σπουδαίος Βραζιλιάνος παιδαγωγός Πάουλο Φρέιρε, στο βιβλίο του “Η αγωγή των καταπιεζομένων”, σκιαγραφεί δύο εκ διαμέτρου αντίθετες μορφές παιδείας. Την “αποταμιευτική” ή “τραπεζική” παιδεία και την “προβληματίζουσα” ή “απελευθερωτική” παιδεία.

Η μελέτη του είναι ιδιαίτερα χρήσιμη και στα πλαίσια της μουσικής παιδείας, πολύ περισσότερο όταν αυτή η παιδεία πραγματώνεται κατά τη διάρκεια ομαδικών δράσεων. ‘Ομως οι τοποθετήσεις του είναι εξίσου χρήσιμες και σε εκείνους τους δασκάλους μουσικής (αλλά και στους γονείς που πρέπει να τους απασχολεί η προσωπικότητα του δασκάλου ή της δασκάλας που εμπιστεύονται το παιδί τους), που λειτουργούν με ένα-ένα παιδί κατά τη διάρκεια των μαθημάτων, (για παράδειγμα σε Ωδειακό επίπεδο).

Στην “Τραπεζική” ή “Αποταμιευτική” παιδεία μια “ασθένεια” που εντοπίζεται, είναι η “επιβολή” γραμμής από το δάσκαλο. Ο δάσκαλος της Μουσικής (όπως συμβαίνει και με τους δασκάλους των άλλων μαθημάτων), δίνει μια συγκεκριμένη  ύλη γνώσεων που συνήθως προδιαγράφει και “επιβάλλει” μια υπουργική εγκύκλιος και ο μαθητής υπομονετικά υπακούει, αποστηθίζει, “παπαγαλίζει”. (Έως ότου να εκγαταλήψει!). Η δημιουργικότητα , η δοκιμή και ο πειραματισμός απουσιάζουν.

Έτσι, οι μαθητές, είναι σαν να μετατρέπονται σε δοχεία που τα γεμίζει ο δάσκαλος με γνώσεις που άλλοι προαποφασίζουν.Με γνώσεις κυρίως τέτοιες που να ετοιμάζουν το μαθητή να ενσωματωθεί στο μέλλον, σε μια κοινωνία “τυποποιημένων” ατόμων, σε μια κοινωνία που να ελέγχει και τα άτομα και τη δημιουργικότητα τους.

Η μουσική εκπαίδευση ειδικά – και γενικότερα κάθε μορφή εκπαίδευσης- γίνεται έτσι μια πράξη αποταμίευσης , “όπου οι μαθητές είναι τα αποταμιευτήρια και ο δάσκαλος ο καταθέτης”. Αυτή είναι η “τραπεζική” αντίληψη της εκπαίδευσης. “Όσο πιο πολύ εργάζονται οι μαθητές για την “αποταμίευση” των “καταθέσεων” που τους εμπιστεύθηκαν, τόσο λιγότερο αναπτύσσουν την κριτική τους συνείδηση, που θα προέκυπτε από την επέμβαση τους στον κόσμο, σαν μεταπλάστες αυτού του κόσμου”.

Η “τραπεζική” αντίληψη στην παιδεία φαίνεται πως δεν επιτρέπει καμιά συντροφικότητα μεταξύ των παιδιών, αφού προάγει τον ανταγωνισμό, ενώ εξανεμίζει την ποιοτική και ειλικρινή επικοινωνία ανάμεσα σε δάσκαλο και μαθητή.

Αναφορικά τώρα με την “προβληματίζουσα” ή “απελευθυρωτική” παιδεία αυτό που εντοπίζουμε από την αρχή είναι ότι έχουμε να κάνουμε με μια μορφή παιδείας “που θέτει προβλήματα” και ερωτήματα. Είναι διερευνητική παιδεία που υιοθετεί τον πειραματισμό, την επικοινωνία, τη συνεργασία. Καλεί τα παιδιά να ενεργήσουν, να πράξουν και έτσι να πλησιάσουν από μόνα τους – με τη διακριτική παρουσία του δασκάλου- τη νέα μουσική ή άλλη γνώση και όχι να περιμένουν να τους δοθεί έτοιμη.

“Ο δάσκαλος δεν είναι πια εκείνος που διδάσκει, αλλά εκείνος που και ο ίδιος διδάσκεται, από το ‘μαθησιακό διάλογο’ με τους μαθητές, οι οποίοι με τη σειρά τους ενώ διδάσκονται, ταυτόχρονα διδάσκουν”. Οι μαθητές τώρα γίνονται κριτικοί συν-ερευνητές.

Βλέπουμε λοιπόν πως η “τραπεζική” εκπαίδευση αντιστέκεται στο διάλογο και την ισότιμη σχέση – με αμοιβαίο σεβασμό- μεταξύ δασκάλου – μαθητή. Ενώ η “απελευθερωτική” εκπαίδευση θεωρεί τα παραπάνω, απαραίτητα ώστε να αποκαλυφθεί η προσωπική για τον καθένα μαθητή πραγματικότητα μέσα από την πράξη και όχι απλώς από τα λεγόμενα ή τις πράξεις του δασκάλου, ή από τα έτοιμα γραφόμενα σε ένα βιβλίο μουσικής (ή άλλου περιεχομένου βιβλίο).

Η “τραπεζική” εκπαίδευση μεταχειρίζεται τους μαθητές σαν αντικείμενα που θέλουν βοήθεια και συνήθως στόχος της είναι η δημιουργία του μύθου των “ταλέντων” στη μουσική (ή σε άλλους τομείς).

Η “απελευθερωτική” εκπαίδευση σκοπεύει να κάνει τα παιδιά κριτικούς στοχαστές, ευαίσθητους στο κάλεσμα των μουσικών ήχων, συμμέτοχους στο κοινωνικό-μουσικό γίγνεσθαι. Οι “απελευθερωτικοί” εκπαιδευτικοί ενώ καλλιεργούν τη μουσικότητα των παιδιών, δεν τα παρασύρουν στο “κυνήγι” της διάκρισης και του ανταγωνισμού.